Werken aan het herstel van de bodem begint met het afvoeren van overtollig water. Te vaak zien we op het land in ingesloten laagtes of sporen nog water, dat niet meer wegzakt. Water dat langdurig op percelen staat, is niet goed. Greppeltjes graven is stap één om dit water te kunnen afvoeren. Daarvoor is de schop het eerst aangewezen instrument en - als de grond het toelaat - een greppelfrees. Bespreek dit dus ook met je klanten. Daarnaast is het belangrijk om eventueel aanwezige drainage te controleren. Loopt deze nog voldoende door, zijn de uitlopen vrij? Is dit niet het geval, dan moet de drainage mogelijk worden doorgespoeld.
Drooglegging en vasthouden van water
Wijs klanten ook op een goede waterafvoer in de sloten. Deze moet op orde zijn en niet stagneren bij bijvoorbeeld duikers. Dat is zeker een aandachtspunt nu niet overal de winterschouw is gelukt. Probeer uiteindelijk te streven naar een optimale drooglegging: 100 tot 120 centimeter op kleigrond voor akkerbouw, 80 tot 110 centimeter op zand- en dalgrond voor akkerbouw en 80 centimeter voor grasland.
Een goede ontwatering is belangrijk voor een goede bodemconditie, maar we hebben ook te maken met droge zomers. Daarom is het belangrijk om alleen overtollig water af te voeren. Zeker op droogtegevoelige grond is het van belang om vroeg in het voorjaar alweer water vast te houden.
Probeer nooit ‘zo maar’ een hoekje te bewerken, want soms is niets doen beter
Geduld hebben en niets doen
Nu het in deze winter en het vroege voorjaar blijft regenen, is geduldig wachten op betere omstandigheden het belangrijkste om verdere verdichting en verslechtering van de bodemstructuur te voorkomen. Bewerken of berijden van percelen is een slecht idee als de grond nog niet bekwaam is. Probeer nooit ‘zo maar’ een hoekje te bewerken. Vaak zijn we geneigd om in actie te komen, maar soms is niets doen beter. Loop daarom eerst regelmatig een rondje over de te bewerken percelen, liefst samen met de klant. Als de grond al een beetje opgrijst, kijk je eerst ín de bodem: is de hele bouwvoor werkelijk droog genoeg of alleen de toplaag? Wat heeft deze grond nog nodig om mooier te worden? Beoordeel de bodemstructuur op storende, verdichte lagen en kijk of het grondwater nog hoog staat. Opnieuw kan de schop als nuttig instrument worden ingezet. Op basis van inzicht in de bodemopbouw en -structuur en vochttoestand kun je een plan maken.
Sporen verwijderen
Percelen die ongelijk liggen door spoorvorming zullen dit voorjaar pas kunnen worden bewerkt als ze voldoende zijn opgedroogd. De sporen moeten worden geëgaliseerd en verdichting moet worden opgeheven. Mogelijk dat een woelpoot gericht vaste lagen kan opheffen, maar hiervoor geldt dat er eerst goed moet worden gekeken naar de samenstelling van de ondergrond. Als die te lemig is, treedt er gauw versmering op.
Rustgewas en bodemleven
De bodemstructuur herstellen, ook voor de langere termijn, is een belangrijke investering in de bodemkwaliteit. Daarmee wordt de grond weerbaarder voor mogelijk volgende extreme neerslag of droogte. De bodemstructuur van grond die los is geweest na bewerking of juist is verdicht, kan door plantenwortels en bodemleven sterk verbeteren. Wortels vormen poriën en voorkomen dat bodemdeeltjes gaan verspoelen. Adviseer de klant om te overwegen om een rustgewas of groenbemester in te zetten. Goede bewortelaars zijn gewassen als granen en grassen (met name Italiaans raaigras). Bodemleven speelt een belangrijke rol bij het herstel van de bodemstructuur. Wormen graven gangetjes en bodemleven plakt bodemdeeltjes aan elkaar voor een rulle structuur. Je stimuleert bodemleven onder andere met organische mest en vooral strorijke stalmest.
Opheffen van bodemverdichting
Wat doe je met percelen die dusdanig verdicht zijn dat ze mechanisch moeten worden losgemaakt? Het opheffen van verdichting is maatwerk en afhankelijk van de grondsoort. Sowieso moet er worden gewerkt onder droge omstandigheden. Daarmee zeggen we eigenlijk dat dit alleen in de zomerperiode goed lukt. In het voorjaar zal het opheffen van bodemverdichting erg lastig worden. Voor het losmaken moet goed duidelijk zijn hoe diep de verdichte laag zit (hier komt de schop weer om de hoek). Vervolgens kun je de verdichting met een spitmachine of woelpoot opheffen. Zorg ervoor dat vermenging met de bouwvoor daarbij zoveel mogelijk wordt voorkomen. Bij inzet van de woelpoot moet die zijn voorzien van een ganzenvoet die onder een hoek staat van ongeveer 45 graden. Alleen dan bereik je een goed brekend effect.
Na een diepe grondbewerking liggen er veel bodemdeeltjes los in de grond. Het is daarom belangrijk om direct een diep wortelend gewas in te zaaien. Denk hierbij aan een groenbemestermix, Italiaans raaigras of een graan.
Achtergebleven groene massa moet je eerst klepelen en minimaal een week laten uitdrogen
Tips voor grondbewerking
In de akkerbouw is op de kleigronden een deel van de hoofdgrondbewerking alsnog over de vorst uitgevoerd. De vraag is wel of er toch niet veel grond is versmeerd. In elk geval is er zo wel weer lucht in de grond gekomen, zodat die wat beter kan opdrogen. Nog niet bewerkte grond is veelal dichtgeslagen, zeker op kleihoudende bodems. In dat geval is het beste advies om weer lucht in de dichtgeslagen grond te brengen door te spitten. Een spitmachine, met name een krukasspitter, kan dan vaak eerder worden ingezet dan de ploeg om grond nog fijn neer te leggen voor de voorjaarswerkzaamheden.
Achtergebleven gewasresten
Niet alle gewassen zijn volledig uit de grond gekomen. Dat maakt de voorjaarsbewerking soms moeilijker. Als er veel groene massa is achtergebleven, is het verstandig dit eerst te klepelen en minimaal een week te laten uitdrogen. Daarna kun je het perceel spitten en een verdere grondbewerking uitvoeren. Let erop dat je de bovengrond niet te fijn maakt.
Blijf het volgen
Het is raadzaam om komend jaar de grondconditie goed te volgen. Als je met de schep de grond in gaat, gebruik dan al je zintuigen om de bodemconditie te beoordelen. De kleur, geur en samenstelling vertellen veel over de bodemgesteldheid. Wil je weten waarop je moet letten of hoe je verdichting mogelijk kunt opheffen, lees dan de checklists die in 2021 zijn gemaakt en op de website zijn verschenen. Natuurlijk is het inwinnen van een goed bodemkundig advies ook altijd raadzaam. De mensen van Aequator kunnen je daar bij helpen.
