Ondanks toenemende economische onzekerheid door geopolitieke spanningen en handelsbelemmeringen, en ondanks een verslechterd ondernemersklimaat, staan de overheidsfinanciën voor de korte termijn er eigenlijk redelijk goed voor. De economie groeit en de werkloosheid en overheidsschuld zijn relatief laag. Na jaren van meer vacatures dan werkzoekenden, lijken vraag en aanbod op de arbeidsmarkt op dit moment redelijk in balans. Voor een heel aantal beroepsgroepen is dit echter anders, zoals in onze achterban.
In de komende jaren zullen de kosten voor zorg en sociale zekerheid nog sterk toenemen door de verdere vergrijzing. Daar bovenop komen nog de extra investeringen die nodig zijn om onze weerbaarheid op peil te brengen. Als de overheid in de komende jaren niet heel scherp oplet zullen de kosten de pan uit stijgen. Brancheorganisaties zullen heel goed op moeten letten dat de extra lasten niet op het bedrijfsleven worden afgewenteld.
In de troonrede las de Koning: “Heel belangrijk is uiteraard dat Nederland van het stikstofslot af gaat, zodat de vergunningverlening weer op gang kan komen. Dat is dringend nodig om meer huizen te kunnen bouwen, voor bedrijven die willen investeren, maar ook om werk te kunnen maken van de grootste onderhoudsopgave ooit aan wegen, bruggen en andere infrastructuur.” Je zou bijna denken dat hij onze advertentie in het AD had gelezen. Wij zullen de overheid steeds aanspreken op de praktische kant van deze zaken en hen aansporen te focussen op wat wél kan. Want: kan niet, bestaat niet.
Hieronder gaan we op belangrijke onderwerpen uit de begrotingen van de verschillende ministeries in.
In de miljoenennota ontbreekt aandacht voor de arbeidsmarkt, alleen wordt genoemd dat de arbeidsmarktkrapte zal blijven. De mobiliteit van arbeid tussen bedrijven, sectoren en beroepen is van belang, maar dit staat haaks op het wetsvoorstel Wet Toelating Terbeschikkingstelling van Arbeidskrachten, die het uitlenen van personeel (al dan niet met een machine) juist moeilijker maakt.
Positief is de verhoging van de arbeidskorting waardoor werken meer loont, maar dit is slechts een heel klein stapje.
De Miljoenennota 2026 benadrukt terecht dat onderwijs essentieel is voor de economie en samenleving. Het kabinet signaleert zorgen over dalende basisvaardigheden, het belang van digitale vaardigheden en de waarde van menselijk kapitaal. Tegelijkertijd is het zorgelijk dat de totale OCW-uitgaven richting 2030 licht dalen, voornamelijk door een verwachte afname van het aantal leerlingen en studenten. In een periode van krapte op de arbeidsmarkt en toenemende vraag naar goed opgeleide vakmensen zijn structurele investeringen hard nodig.
Positief is dat het kabinet de afschaffing van de onderwijskansenregeling heeft teruggedraaid. Zo blijft gerichte ondersteuning beschikbaar voor scholen met veel leerlingen die risico lopen op leerachterstanden. Onderwijs wordt expliciet erkend als een publieke investering die bijdraagt aan menselijk kapitaal en toekomstig verdienvermogen. Dit onderstreept dat investeringen in leraren, bij- en omscholing en onderwijsinfrastructuur niet als kostenpost gezien worden, maar een fundament voor economische en maatschappelijke veerkracht.
Wat nog onvoldoende aan bod komt, is het perspectief van ‘een leven lang ontwikkelen’. De arbeidsmarkt maakt ingrijpende transities door, zoals digitalisering, robotisering en vergrijzing. Het is cruciaal dat mensen op elk moment in hun loopbaan toegang hebben tot flexibele scholing en bijscholing. Investeringen in regionale leerwerkloketten, doorlopende leerroutes en intensieve samenwerking tussen onderwijsinstellingen en bedrijfsleven kunnen de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt versterken.
Cumela blijft zich inzetten voor een krachtig beroepsonderwijs en een beleid dat ‘een leven lang ontwikkelen’ faciliteert, zodat Nederland beter is voorbereid op toekomstige uitdagingen.
Om Nederland van het stikstofslot te halen en tegelijkertijd de natuur te herstellen, presenteert het demissionaire kabinet een aanvullend pakket van eenmalig € 2,6 miljard en jaarlijks € 287,5 miljoen. Dit vervolgpakket bouwt voort op het eerder gepresenteerde startpakket en bevat maatregelen die gericht zijn op zowel stikstofreductie als versterking van de natuur.
Een belangrijk onderdeel van het pakket is het versterken van natuurherstelmaatregelen. Zo wordt het budget voor agrarisch natuurbeheer structureel verhoogd, waardoor het beheerde natuurareaal kan groeien van 100.000 naar ongeveer 280.000 hectare. Dit draagt direct bij aan het verbeteren van de biodiversiteit en het versterken van ecosystemen.
Cumela roept de overheid op om snel werk te maken van natuurherstel en -onderhoud. Hierdoor gaat de staat van de natuur niet meer achteruit en komt er ruimte om regelgeving aan te passen en een pakket van concrete maatregelen om hydrologie te verbeteren en stikstofuitstoot te verminderen in te voeren. Cumela heeft eerder dit jaar al plannen bij de overheid neergelegd.
Het kabinet zegt mkb-toegang tot opdrachten te willen verbeteren. Voor Cumela-ondernemers betekent dit dat er aandacht is voor ons belang, maar we zien nog weinig concrete verbeteringen. In onze ogen zijn er bij de verschillende overheden veel te veel mensen bezig om het aanbesteden onnodig ingewikkeld en daarmee duur te maken.
Het kabinet investeert de komende jaren 1,5 miljard euro extra in onderhoud van wegen, spoor en waterwerken. Dat is sowieso al een half miljard te weinig, maar is bovendien alleen voor nationale infra. Nederland heeft veel meer aan gelabeld geld voor lokale en regionale infra. Dat biedt kansen voor werk in onze sector. Voor gemeenten blijven de middelen echter onzeker en dalen na 2027. Hierdoor hangen voorbeelden als Dresden ons ook boven het hoofd. Bovendien hebben onze ondernemers nu al last van lokale afsluitingen of afwaarderingen van bruggen, dijken en kades.
De overheid trekt de komende jaren veel geld uit voor de aanleg van nieuwe energie-infrastructuur. In 2026 gaat het om ‘slechts’ 38 miljoen euro maar dit loopt daarna snel op naar honderden miljoenen per jaar. Dit betekent structureel veel werk voor onze leden in kabels, leidingen en grondwerk. Op de lange termijn zullen hierdoor problemen met netcongestie en laadcapaciteit naar verwachting afnemen, waardoor investeren in elektrisch materieel verantwoorder wordt.
Het kabinet trekt miljoenen uit voor emissieloos bouwen, met subsidies voor laadinfrastructuur en biobased bouwen. Dat helpt, maar de budgetten zijn lang niet voldoende om de hoge kosten van nieuw materieel in onze sector te dekken. Veel investeringen blijven voor rekening van de ondernemer en zijn alleen haalbaar met hulp van opdrachtgevers door goed terugverdienperspectief.
Het kabinet investeert stevig in laadpalen voor wegverkeer en bij bedrijven. Voor bouwplaatsen komt er voor het eerst een eigen budget, maar dat blijft beperkt. Voor zware machines in onze sector is er nog geen passende infrastructuur, waardoor de overstap naar elektrisch werken lastig en kostbaar blijft.
Cumela blijft aandacht vragen voor de knelpunten bij deze transitie. Opdrachtgevers moeten alleen zero-emissie uitvragen als het ook echt nodig is, er machines voor beschikbaar zijn en ze bereid zijn de meerkosten te betalen. Ook de beschikbaarheid van voldoende elektriciteit, voldoende zware aansluitingen en voldoende laadcapaciteit blijft voorlopig een knelpunt.
Er is een apart begrotingsartikel voor Bodem en Ondergrond opgenomen door Infrastructuur en Waterstaat, met jaarlijkse uitgaven variërend tussen ca. €113 en €136 miljoen. Dit is minder dan vorig jaar. Deze middelen worden ingezet voor beheer en bescherming van de bodem en ondergrond in samenhang met waterveiligheid, milieu en ruimtelijke inrichting. Bodem speelt daarin een rol bij verduurzaming en risico’s (zoals verontreiniging en monitoring). Hier ligt dus een kans(je) voor cumela-ondernemers m.b.t. uit te voeren werkzaamheden.
Voor het onderwerp ruimte bevat de begroting een budget van €264 miljoen in 2026, dalend naar €154 miljoen in 2030. Dit budget ondersteunt de implementatie van de Omgevingswet en ruimtelijke plannen. De uitgaven voor de woningmarkt nemen toe (druk op ruimte). Uitgaven voor energietransitie en ruimtelijke ordening nemen af richting 2030! Er is dus nadruk op woningbouw en betaalbaarheid, terwijl ruimtelijke regie (inclusief Omgevingswet) en bodem- & milieukwaliteit relatief minder middelen krijgen. Cumela vindt dit onbegrijpelijk. Ons land staat qua ruimtelijke herinrichting voor één van de grootste opgaven uit de geschiedenis en het budget daarvoor wordt verminderd. Het is noodzakelijk dat de Nota Ruimte die binnenkort verschijnt aanvullende budget beschikbaar stelt voor deze grootschalige verbouwing van het landelijk gebied.
Afgelopen week lekte in de agrarische pers al uit dat het de overheid juridisch niet lukt om rode diesel opnieuw in te voeren. De gelden die hiervoor beschikbaar waren worden nu ingezet op de begroting om “de (financiële) positie van de boeren, tuinders en loonwerkers te versterken”. Dit wil het ministerie doen door extra middelen voor het gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) en het Groenfonds te reserveren, maar ook voor klimaatadaptatie en arbeidsbesparende innovatie via robotisering en digitalisering. Cumela zal initiatief nemen om in overleg met ministerie te zorgen dat een aanzienlijk deel van de genoemde 146 miljoen bestemd wordt voor het (financieel) versterken van loonbedrijven zoals ook benoemd is in de begroting en het hoofdlijnenakkoord.
Cumela is content dat het kabinet in Europees verband inzet op het vereenvoudigen van het goedkeuring- en toelatingsbeleid voor biologische en laag-risico gewasbeschermingsmiddelen, zodat deze sneller beschikbaar komen. Verder wil het Ministerie van LVVN samen met de sector een monitorings- en benchmarkingsysteem ontwikkelen om het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen inzichtelijk en transparant te maken en telers te helpen in de overstap naar duurzamere gewasbescherming. Ten slotte zet LVVN in 2026 het meerjarig onderzoek door naar mogelijke gevolgen van de blootstelling van omwonenden aan gewasbeschermingsmiddelen. Cumela juicht dat toe.
Het ministerie kondigt aan dat er in 2026 meer geld gaat richting de eco-regeling binnen het gemeenschappelijk landbouwbeleid, omdat er oveel belangstelling voor is. Zo wordt het daadwerkelijk gebruik van methoden en technieken beloond. In 2026 start ook het Europese traject over het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouw Beleid dat in 2028 moet ingaan. Cumela zal daarin ook nadrukkelijk wijzen op het stimuleren van het gebruik van nieuwe technieken en methoden voor veldwerkzaamheden in plaats van het subsidiëren van de investering.
LVVN meldt dat in 2026 de uitvoering van het innovatieprogramma ‘Robots naar de boerenpraktijk’ start. Eerder was al duidelijk geworden dat ook loonwerkers in aanmerking komen om deel te nemen aan dit programma.
Vanaf 1 januari 2026 start de uitvoering van het 8e Actieprogramma Nitraatrichtlijn. Hierin werkt het kabinet een vorm van bedrijfsgerichte doelsturing uit, waarbij agrarische ondernemers door zelf te meten inzicht krijgen in de waterkwaliteit op hun bedrijf en daarop kunnen sturen. Cumela ondersteunt deze aanpak en werkt samen met andere (landbouw)organisaties hieraan mee.
LVVN werkt aan een Landelijk Crisisplan Voedselzekerheid en een Nationale Voedselstrategie. Eind 2025 krijgt de Kamer deze toegezonden. Prioritaire onderwerpen uit deze strategie krijgen in 2026 een nadere uitwerking in een actiegerichte uitvoeringsagenda. De strategische tafel landbouw en voedsel komt in 2026 minimaal vier keer bij elkaar, en bespreekt strategische onderwerpen over de landbouw en het voedselsysteem. Cumela vindt het een goede zaak dat voedselzekerheid weer op de agenda staat.
Naast de maatregelen uit de eerder gepresenteerde Aanpak Mestmarkt zet het kabinet in op snelle productie en toepassing van RENURE zodra de Europese besluitvorming is afgerond. Daarnaast stimuleert het via subsidies mestaanwending innovatieve technieken om stikstofemissies naar de lucht te verlagen. Er wordt € 125 miljoen ingezet voor subsidieregelingen gericht op het stimuleren van RENURE als kunstmestvervanger en voor emissiearme aanwendingstechnieken. Al eerder aangekondigde subsidies voor hygiënisatie van mest en korrelaars van organische meststoffen van € 7,5 miljoen komt in 2026 tot uitbetaling. Dit zijn forse bedragen, waarvan het gevaar bestaat dat die leiden tot oneerlijke concurrentie, zoals wel vaker bij subsidies het geval is.
Daarnaast is in 2026 € 6,2 miljoen beschikbaar voor overige projecten nationaal mestbeleid. Met het nationale mestbeleid wordt invulling gegeven aan de verplichtingen die volgen uit de Nitraatrichtlijn en wordt een bijdrage geleverd aan de realisatie van de doelen van de Kaderrichtlijn Water.
De Miljoenennota erkent dat bedrijven en overheid vastlopen in te veel regels en papierwerk. Het kabinet wil die complexiteit verminderen, zodat de economie beter kan draaien. Dit sluit aan bij onze inzet: minder regeldruk, meer tijd, geld en energie voor ondernemen.
De overheid gaat maandelijks cijfers over inkomsten en uitgaven publiceren. Dit maakt projecten en financiering voorspelbaarder maar er komt ook meer controle en rapportagedruk bij kijken.
Voor onze leden kan dit betekenen: meer zekerheid over budgetten maar ook dat opdrachtgevers strenger gaan letten op efficiëntie en verantwoording.
