Elf vragen over tijdelijk handelingskader PFAS

In het tijdelijke handelingskader staat op welke manier we moeten omgaan met PFAS-verontreinigde grond en bagger. Door het ontbreken van beleid voor het veilig toepassen van grond waarin PFAS zijn aangetoond liggen half juli nog steeds een aantal grote grondverzet- en baggerprojecten stil. Het is de bedoeling dat provincies, gemeenten en waterschappen op een gelijke manier handelen met grond of bagger, waarvan verontreiniging met deze zogenaamde zeer zorgwekkende stoffen (ZZS) is aangetoond.

Wat zijn PFAS?
PFAS (de Per- en Polyfluoralkylstoffen) is een verzamelnaam van een veelomvattende stofgroep, waarvan PFOA, PFOS en GenX de meest bekende stoffen zijn. Overigens bestaan er meer dan zesduizend verschillende stoffen die tot deze groep behoren. Dit soort stoffen zijn vanaf de 60’er jaren ontwikkeld voor toepassingen in industrie en alledaagse huishoudelijke producten, zoals verf, pannen, kleding en cosmetica. Vanwege de unieke eigenschappen zijn deze stoffen zeer bruikbaar in olie- en waterafstotende producten en zijn ze hitte- en zuurbestendig. PFOS (perfluoroctaansulfonzuur) werd toegepast in blusschuim dat is gebruikt door luchthavens, brandstofdepots en boorplatformen. PFOA (perfluoroctaanzuur) was onder andere een hulpstof bij de productie van teflon. Inmiddels is het gebruik van PFOS en PFOA voor de meeste toepassingen wettelijk verboden in Nederland.

Waarom zijn PFAS schadelijk?
Sinds 2000 blijkt uit veel wetenschappelijk onderzoek dat PFOA en PFOS schadelijk zijn voor mens en milieu. De stoffen breken niet af in het milieu en hopen zich op in allerlei organismen in de voedselketen en in het watermilieu. Sommige PFAS blijken toxisch te zijn. Door de grote schaal waarin de stoffen over tientallen jaren zijn toegepast en de slechte afbreekbaarheid komen ze veel voor in het milieu.

Wat is de aanleiding voor regelgeving?
De overheid heeft een zorgplicht om zeer zorgwekkende stoffen (ZZS) uit het milieu te houden. Aan de voorkant betekent het dat de overheid een preventieve taak heeft om te voorkomen dat de ZZS in het milieu terechtkomen. Aan de achterkant (beheer) heeft de overheid als taak verontreinigingen te beheersen en op te lossen.
In het huidige besluit bodemkwaliteit wordt het ‘stand still’-principe gehanteerd. Dat wil zeggen dat de kwaliteit van de grond of bagger die wordt toegepast geen lagere kwaliteit mag hebben dan de landbodem waar het wordt toegepast. Zo wordt de bestaande bodemkwaliteit gewaarborgd. Voor stoffen waarvoor geen normen zijn vastgesteld, gaan we uit van een bepalingsgrens; de aanwezigheid van zo’n stof in de grond of bagger betekent dan in de meeste gevallen dat het niet is toegestaan die toe te passen. Vanwege het ontbreken van toepassingsnormen voor PFAS-houdende grond en baggerspecie stagneren projecten, waarbij deze vrijkomen, omdat grond niet kan worden afgezet.

Wat staat er in de ministeriële handreiking?
Vanaf 8 juli 2019 heeft het ministerie voorlopige toepassingsnormen voor PFOA en voor andere PFAS (waaronder PFOS en GenX) vastgesteld. Deze voorlopige toepassingsnormen heeft het ministerie vastgesteld voor de functieklassen uit het besluit bodemkwaliteit. Het handelingskader dat de staatssecretaris heeft gepubliceerd, heeft tot doel de stagnatie van projecten en de daarmee gepaard gaande maatschappelijke kosten op te heffen. Tegelijk wil de overheid geen risico’s lopen met PFAS-verontreinigde gronden die naar minder belaste gebieden worden gebracht. Dat verklaart de lage normen die het ministerie nu hanteert.

Toepassingsnormen voor het toepassen van grond en baggerspecie op de landbodem boven grondwaterniveau(1) (in µg/kg d.s.)

Wat betekent dit in de praktijk?
Dat betekent dat je vanaf 8 juli 2019 grond moet onderzoeken op PFAS. Voor eerder uitgevoerde partijkeuringen of bodemonderzoeken geldt een overgangstermijn tot 1 oktober 2019 voor toepassingen op landbodems. De milieuhygiënische verklaringen die worden toegepast vóór 1 oktober 2019 mag je gebruiken zonder aanvullende analyse op PFAS. Bij toepassing na 1 oktober 2019, moet je de partij wel aanvullend op PFAS onderzoeken. Voor GenX geldt dat je alleen hoeft te onderzoeken en toetsen als de partij verdacht is voor deze stof.

Opslag, reinigen of storten?
Grondbanken en inrichtingen van erkende verwerkers van grond en baggerspecie kunnen volgens hun huidige vergunningen en certificering niet altijd PFAS-houdende grond ontvangen. Het is belangrijk dat deze inrichtingen hun vergunningen laten aanpassen. De Staatssecretaris spoort de overheden en inrichtingen aan hier proactief mee aan de slag te gaan.

Hoe zit het dan met de bodemkwaliteitskaart?
Bij het gebruik van de (water)bodemkwaliteitskaart, milieuhygiënische verklaringen, erkende kwaliteitsverklaring en fabrikant eigen verklaring hoef je niet direct aanvullend onderzoek op PFAS uit te voeren. Tot 1 oktober 2019 is het toegestaan om bij een voorgenomen toepassing gebruik te maken van deze milieuhygiënische verklaringen, zonder dat daarbij specifiek op de aanwezigheid van PFAS is gelet.
Als de (water)bodemkwaliteitskaart nog geen data bevat over de aanwezigheid van PFAS, geldt vanaf 1 oktober 2019 de verplichting dat je bij een voorgenomen toepassing aanvullend op PFAS moet onderzoeken, behalve in situaties waarbij je op basis van vooronderzoek kunt aantonen dat de bodem onverdacht is op het voorkomen van PFAS (bijvoorbeeld in geval van een diepere ongeroerde bodemlaag). Als de grond of baggerspecie afkomstig is uit (water)bodemlagen die onverdacht zijn op de aanwezigheid van PFAS (ongeroerde dieper dan 1 m-mv gelegen (water)bodems), is het niet noodzakelijk dat je aanvullend onderzoek doet naar het voorkomen van PFAS om de milieuhygiënische verklaring ook na 1 oktober 2019 te mogen blijven gebruiken. Als de grond of baggerspecie wel uit op PFAS verdachte bodemlagen afkomstig is, is onderzoek op PFAS wel noodzakelijk. In dat geval moet je de kwaliteit van PFAS via partijkeuringen laten vaststellen.

Hoe zit het met het baggeren van watergangen?
Een watergang is doorgaans niet zwaarder met PFAS belast dan de bodem die er direct naast ligt. Daarom mag je baggerspecie op de kant zetten zonder dat overal gemeten hoeft te worden. Wel moet je een aantal representatieve metingen doen. Daarmee kan het onderhoud van watergangen door/voor de waterschappen wel doorgaan.

Hoe zit het met het lokaal beleid?
De handreiking, die is gepubliceerd, geldt in principe voor heel Nederland. Lokale overheden kunnen afwijkende lokale normen vaststellen. Die kunnen zowel strenger als soepeler zijn. Minder strenge normen kunnen ze toepassen als de huidige achtergrondwaarden in dat gebied al hoger zijn. Er zijn een paar gemeenten die hiervan al hebben gebruikgemaakt. Het uitgangpunt blijft altijd dat de bodemkwaliteit niet slechter mag worden.

Wanneer komt er een definitieve richtlijn?
De handreiking die nu is verschenen, is een tijdelijke regeling. Er lopen tot begin 2020 nog een aantal belangrijke onderzoeken naar PFAS. Deze onderzoeken gaan over Bio-accumulatie (ophoping in organismen), uitlooggedrag en mobiliteit van PFAS. Met andere woorden; hoe snel komen PFAS in diepere bodemlagen en grondwater? De uitkomsten van deze onderzoeken bepalen mede hoe een definitieve richtlijn er uit gaat zien. Naar verwachting is eind 2020 een definitieve regeling klaar. Het ministerie verwacht ook dat dit onderzoek meer duidelijkheid geeft over mogelijke reinigingsmethoden.

Wat zijn de volgende acties?
Samen met de andere ketenpartijen gaat Cumela aandringen op duidelijkheid op de vragen die er nu komen uit de praktijk. Op de website van BODEM+ ( https://www.bodemplus.nl/onderwerpen/wet-regelgeving/bbk/vragen/grond-bagger-pfas/ ) staan antwoorden op de meest gestelde vragen. Ook jij  kunt hier met jouw vragen terecht.

Meer informatie
Wil je meer informatie of heb jij nog vragen? Neem contact op met de Cumela Ondernemerslijn via tel. 033 - 247 49 99 of per e-mail [email protected].